کتاب علیت گرایشی اثر روی باسکار و کارل پوپر نشر علم

توضیحات

در مکتب رئالیسم انتقادی با محوریت روی باسکار مفاهیمی همچون ساختارها، نیروها، مکانیسم های برسازنده و گرایش ها مطرح می شود. از این دیدگاه، علیت ناظر به رابطه ی بین حوادث انضمامی (علت و نتیجه) نیست، بلکه به نیروهای علی با قابلیت های موضوعات یا روابط، یا به شکل کلی تر به شیوه های عمل یا ساز و کارهای آنها مربوط می شود. در اغلب موارد نیروهای علی صرفا ذاتی افراد یا موضوعات منفرد نیست و بلکه در روابط اجتماعی و ساختارهایی که شکل می دهند، استمرار دارند. باسکار از رئالیسم عمقی خود به توضیح سیستم های باز و بسته و نیروهای نوظهور و برآیند در ساختارهای پیچیده و چند لایه ی طبیعی می رسد. ساختارهای جهان هر کدام دارای ساز و کارهای متعددی هستند که با تعامل و تأثیرگذاری بر ساز و کارهای دیگر موجب ظهور رخدادها می گردند. علیت روابط بین اشیاء، پدیده ها، موضوعات و انتظامات را در نظام پیچیده ی جهان بررسی می کند. گاهی یک ساز و کار ممکن است برحسب شرایط به حوادث متفاوتی منجر شود و برعکس یک حادثه ممکن است علل مختلفی داشته باشد. از نظر باسکار دو سنت مهم فلسفه، یعنی تجربه گرایی کلاسیک و ایدئالیسم استعلایی مفروضات رئالیسم تجربی را می پذیرند. از نگاه تجربه گرایی کلاسیک، معرفت تنها به رخدادها تعلق می گیرد و ما فقط می توانیم پدیده ها و اقتران های آنها را بشناسیم.
اما از منظر مکتب عقلانیت نقاد ما در جهانی از گرایش ها زندگی می کنیم و از این جهت مسیر آینده از تابلوی گذشته قابل ردیابی نیست. این گرایش ها هستند که علت موجده ی حوادث هستند و آینده را تعیین می کنند. در این میان تئوری گرایش ها این اجازه را به ما می دهد که با یک تئوری عینی احتمالاتی سر و کار داشته باشیم. آینده به صورت عینی امری معین و ثابت نیست و بلکه آینده گشوده و باز است و همچنین علیت یک جانبه، علیت خطی دکارتی و نیز علیت نیروتنی رنگ می بازد. کتاب حاضر به بررسی و واکاوی مساله ی علیت نزد این دو فیلسوف و شباهت ها و تفاوت های نگاه آنان به این مسأله پرداخته است. با وجودی که این دو فیلسوف از دو